თბილისის საერთაშორისო თეატრალური ფესტივალის ქართული პროგრამა

მანანა ტურიაშვილი

თბილისის საერთაშორისო თეატრალური ფესტივალის უცხოელი სტუმრები (რეჟისორები, ფესტივალის დირექტორები, კრიტიკოსები...) ესწრებოდნენ ქართული სპექტაკლების პროგრამას, რომელიც ორი ნაწილისაგან შედგებოდა: „რეკომენდირებული პროგრამა“ და „დამატებითი პროგრამა“ (საქართველოს სხვადასხვა რეგიონისა და თბილისის თეატრების სპექტაკლები). წერილში წარმოდგენილია ძირითადი პროგრამის წარმოდგენები და ფესტივალის ფარგლებში გამართული რამდენიმე პრემიერა. ნაშრომი გამოქვეყნებულია ჟურნალში „თეატრი და ცხოვრება“# 5, 2017

მარტინ მაკდონა და დავით დოიაშვილის „ბალიშის კაცუნა“

 (ვასო აბაშიძის სახელობის მუსიკისა და დრამის თეატრი)

თეატრში გაოცების დაუოკებელი სურვილით შედიხარ და ოცნებობ - იქნებ თეატრალური შტამპების ნაცვლად, რეალობასთან მიახლოების კვალს წააწყდე და თუ  გაგიმართლა, შეიძლება შეთხზულის რეალობაც იხილო სადმე. შეთხზვის ქართველი ოსტატი - რეჟისორი დავით დოიაშვილი მომადლებული ნიჭის წყალობით, ყოველთვის ძიების პროცესშია და „ბალიშის კაცუნამ“ კიდევ ერთხელ დაამტკიცა მისი ეს უნარი. აღიარებული თანამედროვე ირლანდიელი დრამატურგის პიესაში ნახავთ სისასტიკეს, ძალადობას, პიროვნების გაორებისა და მისი სულიერი გახლეჩის პროცესს. მარტინ მაკდონას ნაწარმოებში, რომელიც ჩვეული ოსტატობით თარგმნა მანანა ანთაძემ, რელიგიურ პასაჟებსაც იხილავთ, ტოტალიტარულ სახელმწიფოში ჩამოყალიბებული ადამიანის ფსიქიკის შემაძრწუნებელ შედეგს, ბავშვზე თუ მოზრდილზე, უსუსურ ადამიანზე თუ შემოქმედზე ძალადობრივ აქტებს და მთავარს, იმ მშობლების გაუცნობიერებელი მიზნების გამოაშკარავებას, რომლებიც შვილების „საკეთილდღეოდ“ თავის შთამომავლობას ანადგურებენ და თითქმის სადისტის ნიღაბს ირგებენ.

რეჟისორის ხელობას დაუფლებული ხელოვანისთვის, სპექტაკლის შეთხზვა ალბათ სუფთა, ცარიელ ფურცელთან რბილი ფანქრის ვნებიან შეხებას ჰგავს, რომლის უმწიკვლო სითეთრე თვალს გჭრის, მაგრამ არ გაშინებს. ასეთი რეჟისორია დავით დოიაშვილი, რომელიც თავის ახალ წარმოდგენებში არც წარსულის დაღეჭილ ხერხებს იყენებს და არც იმ შორეული პერსპექტივისთვის ემზადება, სადაც მას სიცოცხლეში ძეგლს დაუდგამენ. რეჟისორს აინტერესებს ისეთი თეატრის ჭეშმარიტი  ძალა, რომელიც დღეს სჭირდება მაყურებელს, მუსიკისა და დრამის თეატრის მსახიობებს და მას. ოღონდ „ამ დღის“ გახანგრძლივების გზაზე ბეჯითად და შეუპოვრად შემართული რეჟისორი ცდილობს შექმნას ის თეატრი, სადაც ყოველ საღამოს ფიცარნაგზე დაბადებულ სიცოცხლეს, დღემოკლე ბედი არ დაემუქრება და მოწყენილი ამინდის მსგავსად, აფიშაზე თვალის მოსატყუებლად არ დაფიქსირდება.

სამძებრო განყოფილების ორი თანამშრომელის - ტუპოლსკის და არიელის (დავით ბეშიტაიშვილი, დევი ბიბილეიშვილი) მიერ მწერალ კატურიენის დაკითხვის მიზეზი, ბავშვებზე შექმნილი სასტიკი მოთხრობებია. წარმოდგენის დასაწყისში მაყურებელის ცნობიერებაში აღმოცენდება კითხვა: მკვლელია კატურიენი, თუ არა? მან ჩაიდინა რეალობაში სასტიკი დანაშაულების კასკადი თუ ასეთი მოთხრობების წერა უყვარს და ის იმ უდანაშაულო ბავშვებივით, მსხვერპლია? ჩვენ თვალწინ გამომძიებლები მოძალადეებიც ხდებიან, ვინაიდან ისინი დამცინავი, ირონიული და თითქმის ბოროტმოქმედის ხელწერით მუშაობენ, ცივილიზაციის ნორმებს არღვევენ და კატურიენის ცემა-ტყეპამდეც მიდიან. ასეთი თანმიმდევრული, კინოფილმებში მრავალჯერ ნანახი მოვლენით იწყება სპექტაკლი და გგონია, რომ აღარაფერი გაგაოცებს, ვინაიდან კატურიენის სასტიკი ზღაპრები გაოცებაზე მეტს, ძრწოლას იწვევს და სულს გიხუთავთ. რეჟისორის მიერ ზუსტი ამოცანებით გააზრებული ეს ეპიზოდი, მსახიობების შესაძლებლობებს იმპროვიზაციის ნიადაგს უქმნის, ამასთან, ჩვენ თვალწინ ყალიბდება და იძერწება ამ გმირების ინდივიდუალური ნიშან-თვისებები, თუმც მაყურებელის დაკვირვების ობიექტი, მაინც კატურიენია, რომელსაც არაჩვეულებრივად ასრულებს მსახიობი კახა კინწურაშვილი. რეჟისორის მიერ გამოყენებულ ეკრანზე ვხედავთ კატურიენის სახის ახლო ხედს, სადაც გმირის მცირე ემოციური ნიუანსიც კარგად ჩანს.

მძიმე, მაგრამ თითქმის საზეიმო აკორდებით გადაგეშლებათ კატურიენის წარსული - პირმშვენიერი დედა, „აკადემიური“ მამა და ბიჭი (ბუბა გოგორიშვილი, ალეკო ბეგალიშვილი, გოგი ქარსელაძე). ქორეოგრაფ კონსტანტინე ფურცელაძის მიერ შექმნილი ეს მუსიკალურ-მამხილებელი სანახაობა, თავისი სტილით სპექტაკლის დასაწყისთან კონტრასტს ქმნის. იქმნება დედის, მამის და შვილის ზოგადი ნიღბები და რეჟისორი იმ ოჯახის მოდელს ქმნის, სადაც ბავშვის საკეთილდღეოდ ცივი მზრუნველობით შეპყრობილი მშობლები შვილის ბედს მართავენ და მზრუნველობას შეფარული დესპოტიზმით მის დამოუკიდებლობას ძირში ჭრიან. რეჟისორი ამ ეფექტური სცენებით კატურიენის ბედის ისტორიას მოკლედ, კომპაქტურად თვალწინ გიშლით და მაყურებლის ცნობიერებასთან პირველ ბრძოლას იწყებს და ნელ-ნელა, შეპარვით, კატურიენის გზის გავლით „ემუქრება“, რომელსაც აუცილებლად გაივლის კახა კინწურაშვილის კატურიენისა და ნანა ბუთხუზის მიჩელის ბრწყინვალე დუეტთან ერთად.

ამ ორი გმირის ტრაგიკული ცხოვრების ნაგლეჯებს, სცენაზე ოთხ ნიშად ამოჭრილი წყლის აუზი აერთიანებს, სადაც წყალი მალე ცრემლების მორევად გადაიქცევა, ხოლო ამ გმირების თითოეული ტკივილიანი თუ დანაშაულებრივი პასაჟის შემდეგ, მათ სამოსზე უხვად აღბეჭდილი სისველე, გმირების უსაშველო სიმძიმეს და ტვირთს გადააქცევს საჯარო, სულიერად გაშიშვლებულ სანახაობად, სადაც მსახიობების მიერ ერთი უმართებულო ან გაუაზრებელი მოძრაობა თუ სიტყვა, თუ ფრაზა, თუ წარმოქმილი ემოცია, მაყურებელთან ჩაბღაუჭებულ კონტაქტს გაწყვეტს. მაგრამ მსახიობები არ ნებდებიან და პერსონაჟების მსგავსად, მაყურებლის ფსიქიკაში  წარსულის ტრავმების ამოძირკვას ცდილობენ. ამ გმირების ტანჯვის გზა, მაყურებლის სულში ეკლიან გზად იფინება და მერე თითქოს აღარ უსმენ პერსონაჟების ფრაზებს, ვინაიდან მსახიობების წარმოშობილი ემოცია გიპყრობთ და თავისთავად  შენ წარსულში მოგზაურობას იწყებ. მათი სიმძიმე, შენც უსაშველოდ გამძიმებს, მაგრამ ამ ტვირთის თრევის ბეწვის ხიდზე მსახიობები მაინც მძლავრობენ, ჯაბნიან მაყურებელს, თუმც მარტო არ ტოვებენ და მისი წარსულის ტრავმებით სავსე გზას, სისასტიკის ელემენტების გამოყენებით, სულიერი შვების, გათავისუფლების მიზნით, მსხვერპლად ეწირებიან.

ამ ხანგრძლივი მოვლენის მიმდინარეობის დროს მაყურებლის ფსიქიკის თითქმის ყველა უჯრედი გახსნას ცდილობს და პიროვნების მარტოსულობაში ასახული დღევანდელი რეალობის ტრაგიკული ფონის სისასტიკე უკან იხევს, ვინაიდან გზას უთმობს გახლეჩილი სულის გამთლიანებას და მის განკურნებას მაშინ, როცა მიჩელი - კატურიენის ძმა, ნელ-ნელა კახა კინწურაშვილის გმირის ორეულად გადაიქცევა, მის მეორე, უსუსურ, საყვარელ და საწყალ „მე“-დ, რომელსაც გმირი საბოლოოდ ნაგვის ყუთშიც ჩატენის, მაგრამ იქიდან მაინც მოისმის მეორე „მეს“ მავედრებელი ხმა, რომელიც გათავისუფლებას და კვლავ მის ორეულად აღდგენას სთხოვს.

ფინალისკენ მიმავალ გზაზე თვით პოლიციის თანამშრომლებშიც ხდება გადატრიალება. ამდენი სასტიკი ისტორიების მოსმენით, სჯა-ბაასისა და დაკითხვების შემდეგ, მაყურებელთან ერთად ტუპოლსკი და არიელიც იხსნებიან და მათ ცნობიერებაში წამოტივტივდება ტრავმებით აღსავსე წარსული, მაგრამ თუ ბეშიტაიშვილის გმირი ამ „წარსულის შეტევას“ შედარებით მსუბუქად უყურებს და მასზე შავი იუმორით მძლავრობს, შეშინებული და გამწარებული დევი ბიბილეიშვილის არიელი კატურიენის როლს ირჩევს და განსასჯელის სკამზე ჯდება, ხოლო კახა კინწურაშვილის გმირი, რომელმაც სულის სიღრმეებში ამოშანთა თავისი დრამა, საქმიანი იუმორით გარდასახული, გამომძიებლის ნიღაბს ირგებს. შეიძლება უცნაურად მოგეჩვენოთ, მაგრამ ეს მცირე შტრიხები გვამცნობს შექსპირისეულ სიბრძნეს, რომელიც კარგად იცის რეჟისორმა - როლები იცვლება!

დეტექტიური ჟანრით დაწყებული „ბალიშის კაცუნა“, მაყურებელთან ორთაბრძოლაში ურთულეს ფსიქოლოგიურ წიაღსვლებს ახორციელებს, სწვდება მის არაცნობიერს და ჭაობად ქცეულ ტრავმებს ფარდას ხდის, აშიშვლებს. დედა, მამა, შვილები - საზოგადოების ყველა კონფლიქტი შორეული ბავშვობიდან მოდის. როგორ და რატომ ხდება ადამიანი მასის უფერული ნაწილაკი და როგორია ამ მასაში გამორჩეული პერსონის, შემოქმედის ბედი? მთავარი მოქმედი გმირის - კატურიენის ზღაპარში, ვარდისფერი გოჭების ავბედით ცხოვრებაში ერთადერთი განსხვავებული მწვანე გოჭი გამოერია. განვითარებულ ლოგიკას ისეთ შემაძრწუნებელ დასკვნამდე მიჰყავხართ, რომ აუცილებლად დაიწყებთ ძიებას: ვინ არის დღეს მწვანე გოჭი და ვის უნდა მისი შეჭმა? ანტრაქტში მაყურებლის გამასპინძლებისთვის გამიზნულ, მწვანე გოჭით დამშვენებულ ნამცხვარს ხელს თუ დაავლებთ, მისი ტკბილი ლუკმა შეიძლება ვერც გადაყლაპოთ, იმაზე ფიქრით, შევჭამო თუ არა?

სწორედ ამიტომ სპექტაკლის ფინალში, როცა თითქოს ყველა თემატური მიმართულების ძაფი ხელში გიჭირავს, როცა წრის დაღებული პირები ერთმანეთს უახლოვდება და შედუღებას ცდილობს, ამ წრის შუაგულში აღმოჩენილი მაყურებელი მთავარ გმირთან ერთად იწვის, იფერფლება და მწერლის არაჩვეულებრივი, გარდაუვალი ტრაგიკული სიკვდილის მოახლოების წამებს ითვლის და როცა ტყვიით გახვრეტილი ზღაპრებით სავსე თავი, უხეშ ფიცარნაგზე უსიცოცხლოდ დაეცემა და  ბალიშის კაცუნას ბედით მგლოვიარე მაყურებელი ძაძებით შემოსვას უკვე ამთავრებს, ჩვენ წარმოსახვაში გაქრება საკანი, გაქრებიან წყლის აუზები, სადაც იქ განბანილმა მაყურებელმა „პატარა ქრისტეს“ მოთხრობაში ფერი იცვალა და ადამიანების ტვირთმა, აღმართულ ჯვარზე ჩამოკიდებულ უბრალო ვედროებში, ცრემლების სახით გადაინაცვლა... და ამ ფიქრების ორომტრიალში, საბოლოო სახით აღიმართება კატურიენი და მკაფიოდ ჩაგესმით მისი ბოლო სიტყვები: „მე კარგი მწერალი ვიყავი, ერთადერთი, რაც მინდოდა, ეს იყო...“ და მაყურებლის გონებაში წარმოდგენა წამზე უსწრაფესად ხელმეორედ გაივლის იმავე გზას, სადაც მთავარი პერსონა უკვე ეშაფოტის გზაზე მიმავალი მწერალია, რომელიც თავისი გულიდან ამომხდარი სისხლის წვეთებით წერს თეთრ, ქალწულებრივ  სპეტაკ ფურცელზე, რათა მთავარი გმირივით ეწამოს და დაიფერფლოს.

დავით დოიაშვილი და მისი დასი დიდი ტკივილით აშიშვლებს დღევანდელ საზოგადოებას, თვით მსახიობებიც მაყურებლის თვალწინ სულიერად შიშვლდებიან, რაც თანამედროვე ქართული თეატრის ცხოვრებაში იშვიათობას წარმოადგენს. რეჟისორი და მსახიობები თითქოს შერლოკ ჰოლმსის გამადიდებელი შუშით იკვლევენ დღევანდელ დღეს გამეფებულ ადამიანთა სისასტიკეს, რომლის მიზეზს წარსულში, ოჯახში ეძებენ, თუმცა სპექტაკლის ყველა ეპიზოდი, რომელიც ხან რეალურია და ხან ფანტასმაგორიული ზმანება, მაყურებელში მშვენიერების განცდას იწვევს. წარმოდგენა ფრთებს გიშლით და შეიძლება ითქვას, ისეთ ფრენას გასწავლით, სადაც მნიშვნელობას კარგავს ყოველი „იზმი“, ვინაიდან „ბალიშის კაცუნა“ საეტაპო მნიშვნელობის სპექტაკლია! და თუ დავით დოიაშვილის ამ გამოცდილებას სხვებიც გაიზიარებენ, შეიძლება დაიწყოს ჩვენი შემოქმედებითი ცხოვრების ახალი ეპოქა, სადაც თანამედროვე თეატრი საბოლოოდ დაშორდება საბჭოთა თეატრის მიღწევების სისტემას და დაიწყებს ერის თვითგამორკვევის აუცილებელ პროცესს, სადაც მთავარი - საკუთარი თავის შეცნობაა, სადაც წარსულიც გახლეჩილა სინათლის და სიბნელის ნახევარსფეროების გასაყარზე, სადაც ჩაბუდებული მრუმე აჩრდილები საბედისწერო როლს თამაშობენ, სადაც მტერი შენ თავშიც უნდა ეძებო, შენ ერში და ცოტაც სხვაში.

ლევან წულაძის „ბაკულას ღორები“ ანუ „Гуляем по-нашему!“

(კოტე მარჯანიშვილის სახელობის დრამატული თეატრი)

როცა მარჯანიშვილის თეატრის დიდი სცენის უკან ქათქათა სივრცეს მოჰკრავ თვალს, უმალ მსუბუქი სიმშვიდე დაგეუფლება და ბაკულას ღორების ამაწიოკებელი ჭყვიტინ-ღრუტუნის მოლოდინში, შინაური ცხოველების პირველი დალაშქვრის სურათს წარმოსახვაში ხატავ, მაგრამ უამრავი და უთვალავი თეთრი, ქათქათა ფოთოლი, ერთმანეთთან მსუბუქად გადაჭდობილი, რომანტიკული ელფერით დამშვენებული,  უზომო სინათლისა და სიკეთის ატმოსფეროს ქმნის და ფიქრობ, რომელ მხარესთან დადო ზავი რეჟისორის ფანტაზიით წარმოსახულმა მტერმა - „ეკალას გულიზა“ გულმოსულ მეზობელთან, რომელმაც არ იცის მშიერ ღორებს როგორ გაუმკლავდეს თუ ჩვენთვის კარგად ნაცნობ, მაგრამ როგორც სპექტაკლის ფინალში ვიგებთ, ლევან წულაძის გალაქტონისთვის უცნობ ჩინოვნიკთან, რომელიც უკვდავი ბელადის სახით გზას გვინათებდა კომუნისტურ ეპოქაში და ემუქრებოდა იმ თავისუფლებას, რომლის ძიებაში დღესაც ღობე-ყორე დავეხეტებით, მაგრამ ვერ მოვიპოვეთ, ვინაიდან ჩვენ ქვეყანაზე ავბედითად ჩაბღაუჭებული საბჭოთა მარწუხები, 70 წლის სახელმწიფო სტრუქტურის მძიმე ლოგიკით ხანდაზმული, მაინც არ იშლება და მისი დაღრჭენილი ეშვები ისევ ემუქრება ხალხს, რომელიც მარტო გამოკვებაზე ფიქრობს და ამით გახელებული, მეზობლის კარ-მიდამოს ახლა უკვე ბეტონის ღობეს, წარმოსახვაში არღვევს და სხვის ბოსტანში აღორძინებულ ღორებს ათარეშებს.

დავით კლდიაშვილის „ბაკულას ღორებს“, მიხეილ თუმანიშვილის გენიალური სპექტაკლის წყალობით, იცნობს ყველა თეატრალი, რომელსაც ბუნდოვნად, მაგრამ მაინც ახსოვს კინომსახიობთა თეატრის წარმოდგენაში იუმორით დანახული ქართველთა თუ ქვეყნის დამპყრობელთა მანკიერება, მაგრამ მარჯანიშვილის თეატრის უბიწო ფარდის დანახვაზე უმალ მიხვდებით, რომ ლევან წულაძეს შექმნილი აქვს საწინააღმდეგო ვერსია, სადაც იდეალური ქართველი ერი საბჭოთა მტრის „ფართოდ გახსნილი“ რკინის ფარდის მცირე ნაგლეჯს აქრობს და თარეშზე უამრავჯერ მხილებულ ბოლშევიკურ მოძრაობას, კიდევ ერთხელ ააშკარავებს.

მარჯანიშვილის თეატრის იმერეთის სოფლის ბინადარნი ნათელ ფერებშია დახატული: ჯარისკაცებთან მოთამაშე, თითქმის არისტოკრატი გალაქტიონი (ნიკა თავაძე), რომელსაც დავით კლდიაშვილის სამხედრო წარსულის ელფერი დაჰკრავს; დარბაისელი მანდილოსანი, ევროპულად ჩაცმული, სიფრიფანა და დახვეწილი ზენათი (ნატა მურვანიძე); ღვთისმოსავი, ყველას გულშემატკივარი მამა გაბრიელი (ბესო ბარათაშვილი); ოჯახის ნათესავი, ქართული ქეიფის ექსპერტი კუკური (როლანდ ოქროპირიძე), რომლის ღამეულ, სექსუალურ თავგადასავლებს სოფლის ლამაზმანთან, უმანკო პოეტურობის ელფერი დაჰკრავს; ანცი, ცოტა ურჩი, დასაწყისში დაუბანელი, მაგრამ მერე გასუფთავებული, გალაქტიონის სიამაყე, საყვარელი ბავშვები - პისტი (ანა ვასაძე) და კიკილო (კოკო როინიშვილი); პაპულა (თამარ ბუხნიკაშვილი), რომელსაც თავი დაუკარგავს და სპექტაკლში კომედიური შტრიხის გაძლიერების მიზნით, მხოლოდ ქმრის სიტყვებს იმეორებს; პაპულას ქმარი (ბაჩუკი დოღონაძე) კი, რომელიც მოთმინებით უძლებს ცოლის მონურ მორჩილებას, მის დამთმობ ხასიათს უფრო სიყვარულს აბრალებს და არა სიჩლუნგეს. რაღა გავაგრძელო, თეთრი ფოთლების ფონი, რომელიც ალუბლის ბაღის ასოციაციას იწვევს, კარგად შეესაბამება ამ ადამიანების ჰარმონიულ არსებობას.

და თუ სპექტაკლის დასაწყისს გავიხსენებთ, სადაც ჩაფიქრებული გალაქტიონი ჩემოდანში ჩადებულ ბალახზე განლაგებული ჯარისკაცებით „თამაშობს“ და ალბათ შტურმით იღებს მტრის ბანაკს, აქ დავით კლდიაშვილიც გაგახსენდებათ და მისი ცხოვრებაც: მეფის რუსეთის არმიის ოფიცრის ბათუმში სამხედრო მოღვაწეობის წარსული; პოდპოლკოვნიკის ჩინი და სამხედრო სამსახურიდან გადადგომა. 1915 წელს მობილიზაციით გაწვევა თურქეთის ფრონტზე და ჭანების გამოსარჩლებისთვის საველე სასამართლოს მოლოდინი, 1917 წლის თებერვლის რევოლუცია; ჯანგატეხილი, დაავადებული მწერლის მშობლიურ სოფელში დაბრუნება. (ინფორმაცია მოძიებულია „ქართულ საბჭოთა ენციკლოპედიაში“). 1920 წელს დავით კლდიაშვილმა შექმნა სარკასტული „ბაკულას ღორები“, სადაც ცხოვრების არასახარბიელო სურათი დახატა, მაგრამ რეჟისორი ირჩევს დავით კლდიაშვილის შემოქმედების იმ ჰუმანურ საწყისს, რომელიც მის არაერთ ნაწარმოებში აისახა და ამ ხაზს გულდინჯად და უყოყმანოდ მიჰყვება. ამიტომაც დასჭირდა მას სიმბოლური თეთრი ფოთლებით აწყობილი ფარდა, რომლის სისპეტაკეს სისხლივით წითელი ნატურალური ზომის ავტომანქანა, ბოლშევიკური აზროვნების შემოჭრის ნიშნად, აქრობს და ანადგურებს.

მსუბუქი ფსიქოლოგიური ნიშნით აღბეჭდილი გმირების ცხოვრების მყუდროების მოყანყალე ღობეს, მარტო მითიური მინოტავრის დარი ბაკულას ღორები არღვევენ. ამ გმირებს  საკმაოდ ხანგრძლივ ეპიზოდებში გაჭირვებაზე ჭმუნვას ვერ შეატყობთ, თითქოს ამაზე არ ფიქრობენ ან იქნებ არც უჭირთ? მათ ხომ მოსამსახურე ჰყავთ... ამასთან, ზენათის ფრანგული ენის ცოდნას, რომ თავი გავანებოთ, ის მშვენიერი სამოსით და წარსული დიდების ნიშნად, დახვეწილი მანერებით გამოირჩევა. ის, რომ ოჯახის უფროსებს არ უჭირთ და მართლაც განსაკუთრებული მისიით მიდიან ქალაქში, სადაც ოპერის სიყვარულიც მაგნიტივით იზიდავთ, ამტკიცებს კიდევ ერთი ეპიზოდი: ეს არის ქალიშვილ პისტის ბანაობის ცერემონია, სადაც დაუბანელ-დაუვარცხნელი და ცუდი მანერების (ვინაიდან ის ვერ გადაეჩვია ცხვირის ნესტოებში თამაშს) გოგონა აბაზანის შემდეგ, „პიგმალიონის“ გმირივით, ისეთი გარდასახული და ულამაზესად ჩაცმულ-დახურული გვევლინება, რომ გაოცებულ დედ-მამასაც პირი ღია რჩება. მერე ფიქრობ: ასეთი დიდებული მშობლები ჰყავთ ამ ბავშვებს, ჩაცმულ-დახურული, ფრანგული ენის მცოდნე, ამასთან შეძლებულიც და შვილები როგორ ვერ გაზარდეს? ამიტომ ვერ გავიგე, ეკონომიკური სიდუხჭირის მოსაგვარებლად მიდიან ქალაქში ნათესავ შაშასთან თუ ზენათის გაშენებული ბოსტნის ფლორის შესანარჩუნებლად. მაგრამ ეს ყველაფერი იმდენად ხალისიან ატმოსფეროს ქმნის, რომ სპექტაკლის მსვლელობის დროს მკაცრ ლოგიკას აღარ ეძებ და ამგვარ ეპიზოდებს ბუფონადის სახით აღიქვამ.

წარმოდგენის მსვლელობისას ხვდები, რომ მთავარი გმირებისთვის ამაღლებულ თემებზე ფიქრი უცხო არ არის, მაგრამ როცა დიასახლისის მოვლილ ბოსტანს ღორები გაანადგურებენ და როცა წარმოდგენის ყველა კეთილი პერსონაჟი ერთიანდება და ქალაქის კანცელარიაში მიმავალ ცოლ-ქმარს და ბავშვებს, ფაცაფუცით აცილებენ, მაშინ დაფიქრდები, რომ რეჟისორის წარმოსახვის წყალობით, გალაქტიონის ოჯახი ხან დავით კლდიაშვილს უკავშირდება და ხან ბაკულას ღორებთან მებრძოლ გალაქტიონს.

სანამ გალაქტიონის ოჯახი ოპერაში წავა, ჯერ ქალაქის კანცელარიაში მიემართება. ამ სახელმწიფო დაწესებულების  ჩინოვნიკების სახეები ლევან წულაძემ კარგად გახსნა რამდენიმე წლის წინ, თბილისის საერთაშორისო ფესტივალზე წარმოდგენილ იტალიურ-ქართულ სპექტაკლში - გოგოლის „შეშლილის წერილები“, სადაც წარმოდგენის  ყველაზე ეფექტურ ეპიზოდში, ტემპით და სიჩქარით, თითქოს გაზეთების ქარიშხალი იწყებაო, ისე შემოვარდება სცენაზე პრესის ფურცლების კორიანტელი. ეს მშვენიერი მიგნება, ოღონდ განსხვავებული სახით, კარგად გამოიყენა რეჟისორმა, როცა თანდათანობით, კარგი ილუზიონისტის თუ ხელმარჯვე ჯამბაზის ფოკუსის დარად, სცენა ქაღალდებით ივსებოდა და „ქართული კანცელარიის მუშაკები“, გალაქტიონის ოჯახთან ერთად ამ ქაღალდის ზღვის ფსკერზე იძირებოდნენ. ჩინოვნიკების მიერ მათი ძებნის ეპიზოდი, არაჩვეულებრივ საცირკო სანახაობას ჰგავდა, ხოლო სათქმელი ყველასთვის გასაგები იყო - აი, დღეში ვართ! ის, რომ ზენათისა და გალაქტიონის ცხოვრებას დაუბერა ავბედითმა სიომ, როგორც ტიტულიან ქაღალდებში ჩარაზული ჩინოვნიკური  სულის გრილმა გამოძახილმა, რომელიც სასტიკ ქარიშხალში გადაიზარდა, ეს თითოეული მაყურებლისთვის თვალხილული იყო.

როცა ბაკულას შესაშინებლად მაღალჩინოსნებს ელიან, გალაქტიონის ოჯახში ქეიფის მომლოდინეთა საამური ჟრუანტელი დგას  და სტუმრებისა თუ მასპინძლების არაერთი კომედიური ეპიზოდი იუმორით ასახავს ქართველთა ფუსფუსს: ღვინის ტრფიალი, ევროპული ჭურჭლით გაწყობილი დახვეწილი სუფრა და ა. შ. ასე, რომ რეჟისორი აფიქსირებს ქართველების ქეიფისა და სტუმრების დახვედრის უძველეს კულტურას. აი, სწორედ ამ იდილიურ და საამურ სიტუაციაში, როცა ოჯახი სამართლიანობას ელის, გალაქტიონის ალუბლის ბაღში წითელი მანქანით ვასილ ვასილიჩი შემოცურდება, თავისი ამალით. წითელი მანქანა ბოლშევიკური რეჟიმის მანიშნებელი უზარმაზარი შტრიხია და მისი მფლობელის, ვასილ ვასილიჩის „მეორე ინტერნაციონალის“ ლენინური გამოძახილი და პარტიული იდეოლოგიის გამტარებლის ამალა, რომელიც ლიდერის შლეიფს წარმოადგენს, XX საუკუნის „ახალი ქართველების“ მკრთალი სილუეტების სახით წარსდგებიან.

ამ ეპიზოდში რეჟისორმა მოიფიქრა მაყურებლის გასამხიარულებელი ბევრი ოინი და ამ სახალისო ამბების მთავარი და წარმართველი ძალა ხდება ვასილ ვასილიჩი (მანანა კოზაკოვა). ვარდებით დამშვენებული მამაკაცის კოსტიუმში გამოწყობილ, ემანსიპაციის მედროშე ქალბატონში, რომელსაც ალბათ როზა ერქვა და მერე ჟინიანი ვნებით სახელი გადაირქვა და ვასილ ვასილიჩი უწოდა თავის თავს, დიდი ბელადის - ლენინის მკრთალ ფერებს შეიგრძნობთ.

უცებ პერსონაჟების ქართულ-ფრანგული მეტყველების ფონზე ვასილ ვასილიჩის მძლავრი რუსული ენა შემოიჭრება და მწვანე მდელოზე მშვიდად წამოწოლილ ქართველებს, იდილიის დარღვევით ემუქრება. ვასილ ვასილიჩმა სმას მიჰყო ხელი, საბოლოოდ უკუაგდო ქართველების ხიბლი და თავისი თეორია განავითარა. ასე გაჩნდა ტექსტში მენშევიკური ბათუმი და ნეიტრალური ქვეყნის იდეა... ვასილ ვასილიჩი დაასკვნის: „სახელმწიფო არ გექნებათ“. წითელი მანქანა დატოვებს სცენას. ლევან წულაძის გაშენებული ალუბლის ბაღი ქრება და მის ნაცვლად სიცარიელე ისადგურებს.

სპექტაკლში უგზო-უკვლოდ დაკარგული კლდიაშვილის ბაკულას ნამდვილი, საწყალი ღორები პერსონაჟებად გადაქცევას ცდილობდნენ და როცა სოფლის ორღობეში გზა ვერ მონახეს, ამ ჭიდილში ფერი ვერ იცვალეს, მაგრამ გაერთიანდნენ და ძლიერ, მარტოსულ ღორად გადაიქცნენ. ამ ღორმა დაიბუდა კანცელარიის მთავარ კაბინეტში, რომლის იდეოლოგიაზე XX საუკუნის 20-იან წლებში „ახალი ქართველები“ იბადებოდნენ და მკვიდრდებოდნენ.

ნიკოლაი გოგოლი და გიორგი სიხარულიძის „რევიზორი“

(ქუთაისის ლადო მესხიშვილის სახელობის დრამატული თეატრი, რუსთაველის თეატრის დიდ სცენაზე)

სკამს ჩაბღაუჭებული ჩინოვნიკები ნებისმიერი რევიზორის გამოჩენას შიშით ელიან, ვინაიდან ნაკლის აღმოჩენის შემთხვევაში, მათ ძალაუფლებას ძირი ერყევა და თუ ეს უბრალო ნაკლი კი არა, არამედ ხაზინასთან დაკავშირებული ხარბი მომხვეჭელობის მთელი სისტემაა, შეიძლება ამ ნიჰილისტების მრავალი წლის „ჯაფა“ წყალში ჩაიყაროს და აშენებული ოცნების კოშკები ნაცარტუტად დაინავლოს. გოგოლის „რევიზორის“ პერსონაჟი - გოროდნიჩი შფოთიანი შიშით ელის მისი და მისი ამფსონების მიერ გაპარტახებულ ქალაქში რევიზორის ჩამოსვლას. სასწორზე დგას ქალაქის ყველა სასიცოცხლო სფეროს ხელმძღვანელის ბედი, ვინაიდან სუფთა ხელებს ვერავინ დაიკვეხნის და მათ სოციალურ უპირატესობას, რომ თავი გავანებოთ, ძნელია შეეგუო სხვის ხარჯზე არხეინი ცხოვრების დაკარგვას, რომელიც ადამიანს აავადებს იმ უკურნებელი სენით, რასაც სამშობლოს განადგურება ჰქვია.

ნიკოლაი გოგოლის კომედიად წოდებული ნაწარმოები, ღიმილიანი სარკაზმის უზომოდ მხიარული ფეიერვერკიც არის, რომელსაც თუ ფარდას ახდით, რუსეთის ბედუკუღმართობას და ხალხის დრამას დაინახავთ. ერთ პიესად ღირს ხლესტაკოვის სიტყვების იმპროვიზაციის ნიმუში, როცა გოროდნიჩის ხარჯზე გამძღარი, ბედნიერი ახალგაზრდა მამაკაცი ტრაბახობს და დიდებულ მეჯლისზე შვიდას მანეთიან საზამთროსაც წარმოიდგენს და ფანტაზიაში პუშკინის მეგობრობით იამაყებს: «Литераторов часто вижу. С Пушкиным на дружеской ноге. Бывало, часто говорю ему: «Ну что, брат Пушкин?» —Да так, брат, — отвечает...» ა. შ. ხლესტაკოვის მოქნილი გონება მალე უღებს ალღოს ამ სასაცილო, მაგრამ საშიშ ადამიანებს, ფულსაც გამოსძალავს და თავქუდმოგლეჯილი ქალაქიდან გარბის.

რეჟისორ გიორგი სიხარულიძეს შენარჩუნებული აქვს ნაწარმოების ქარგა, მაგრამ მან აიღო გოგოლის პიესის ის სერიოზული საფუძველი, რომელიც ამ გმირების კომედიური სიტუაციების და ტექსტების უკან მოჩანს. ნაწარმოებში ცხადზე ცხადია, მწერლის ტკივილი იმდროინდელი რუსეთის ცხოვრებაზე, სადაც ერთ ქალაქში ხლესტაკოვის სტუმრობის ამბავი, რუსეთის ბევრ ქალაქს როზგივით მოხვდა და „რევიზორის“ ისტორია გადაიქცა პატარა ქალაქის ცხოვრების იმ იდეალურ მოდელად, რომელმაც განზოგადების ძალით არა მარტო რუსეთი მოიცვა, არამედ სხვა ქვეყნებიც, სადაც ფორმაშეცვლილი ხერხებით, მაგრამ ნაცადი მეთოდებით, გოროდნიჩი და მისი ამქარი ქვეყნის წარმმართველი ძალაა, სადაც ფული და მარტო ფული მძლავრობს ყველგან და ხალხის ხარჯზე სათუთ და სანატრელ სკამს ჩაბღაუჭებულ ამ ადამიანებს, არც სულიერება ხიბლავთ და არც შემოქმედება.

ამიტომ გიორგი სიხარულიძის „რევიზორი“, შეიძლება ითქვას ერის დრამაა, სადაც გოროდნიჩისა და მისი ამალის ანეკდოტური პერსონაჟები უკან იხევენ, ვინაიდან რეჟისორი ხლესტაკოვის არსიდან დაბადებული ახალი სახის მოხელის გაჩენას ვარაუდობს და ალბათ ამიტომ  აკვირდება რეზი ქაროსანიძის რევიზორი მიმდინარე ამბებს, რათა უკვე სწავლული და განათლებული, დიდი გამოცდილებით შეიარაღებული, გოროდნიჩის მემკვიდრე გახდეს. როცა წარმოდგენის ბოლო ეპიზოდში, თითქოს დინოზავრის კვერცხის გატეხილი ნაჭუჭიდან ამოძვრაო, ხლესტაკოვის  მშვიდ სახეს თვალს მოჰკრავთ, მიხვდებით, რომ ახალი სახის რევიზორის გამოჩეკა გარდაუვალია.

წარმოდგენაში მონაწილეობს რეჟისორის მიერ გამოგონილი პერსონაჟი - ნატიფი და მშვენიერი გოგონა, რომელიც რუსეთის თოვლიანი ტრამალების გამოძახილის ნიშნად, ნაციონალური კოსტიუმის შტრიხებით, თეთრ სამოსში ელვარებს, ამასთან ის ამ სულიერად ღარიბ ადამიანებთან, სიწმინდის გამოხატულებით, მათ მეტოქედ ისახება და ამ მრუმე, ბნელ ფერებში აღწერილი საზოგადოების ერთადერთი მოციმციმე სილუეტი ხდება, რომლის კონტურებში შეიძლება ძლიერი, ძალმომრე, მაგრამ მაინც გაძვალტყავებული რუსეთის ხატებაც დაინახოთ.

რეჟისორი კიდევ ერთი ახალი პერსონაჟით ამდიდრებს სპექტაკლს, ეს არის თითქოს ქვესკნელიდან ამოსული ღორი, რომელიც უსუსური ნაბიჯებით, ჯერ პაწაწინაა, მაგრამ ანა ანდრეევნას (ენდი ძიძავა) გულისხმიერი მოვლის და ამ საზოგადოებასთან ურთიერთობის გზით, ის ნელ-ნელა ზრდასრული ღორის სახეს ღებულობს. ხლესტაკოვი ამ საზოგადოებას აკვირდება და რეჟისორის ჩანაფიქრით პარალელურად ღორიც იზრდება, რომელიც თავისი მოქნილი მოძრაობით, გაწონასწორებულ და ხისტ ხლესტაკოვს ჯაბნის. ამ ღორს ჰქვია „განსაკუთრებული სტუმარი“, რომელსაც მსახიობი გაგი შენგელია ასრულებს. პლასტიკური მონახაზით ჩამოყალიბებული ეს უსიტყვო როლი, როგორც თეთრი გოგონას ანტიპოდი, თითქმის მთელ სპექტაკლს გაჰყვება. 

წარმოდგენის მძიმე ატმოსფეროში დაბადებული სიმახინჯე,  მშვენიერების შეგრძნებას იწვევს და ამ ნიშნით გამოვარჩევდი რამდენიმე ეპიზოდს. ავიღოთ სპექტაკლის დასაწყისი, როცა „რუსულ აბანოში“ გოროდნიჩის (გელა ებანოიძე) და მისი ამალის დასვენება-დროსტარების ჩვეულ რიტუალს წამოადგენენ: ორთქლში ბუნდოვნად ასახული, ზეწარ-შემოხვეულ მოხელეთა ნახევრადშიშველ სხეულებში ჩაბუდებული არაყი და ლუდი მათ გონებას ამძიმებდა და ალბათ ამიტომ რევიზორის ჩამოსვლის საკითხს დიდხანს განიხილავდნენ. ორთქლში „მოცურავე“ ნისლიანი ფიგურები, მწვანე ცოცხებით ერთმანეთს ზურგზე მასაჟს უკეთებდნენ და კიდევ უფრო დუნდებოდნენ. ეს სცენა მშვენიერებასთან შეხებას ჰგავს, მაგრამ მასში ასახული ადამიანები, მოდუნება-დასვენების რიტუალში ჩართულნი, უდანაშაულო დამნაშავის ბეჭდით დაღდასმულნი, ჯერ გაოცებს, ვინაიდან ის განსხვავდება პიესის დასაწყისის ტემპო-რიტმისგან  და მერე როცა პერსონაჟების მცონარე ცნობიერების ბედკრულ ზლაზვნას ხედავ, გრძნობ, რომ რეჟისორი მაყურებლის გონებაზე მოქმედებს და მისი ემოციის აბუნტებას არ ცდილობს.

არაჩვეულებრივი სილამაზით გამოირჩევა სპექტაკლის ფინალში დედისა და ქალიშვილის (ენდი ძიძავა და ინგა კაკიაშვილი) ხლესტაკოვზე ნადირობის ეპიზოდი. მზისადარი პურის ყანა სამშობლოს კიდევ ერთი სიმბოლოა, სადაც ყვავ-ყორნების მსგავსად ამოიწვერებიან მამაკაცზე მონადირე შეიარაღებული ქალბატონები. ჯერ ქალიშვილის მოკრძალებული ტრფიალი გჭრის თვალს, მერე დედის, რომელსაც მობეზრებია გოროდნიჩთან კანონიერი, უღიმღამო სექსუალური ცხოვრება და მოშიებული ნადირივით, იქვე, იმ წუთს, მტაცებლის კლანჭების სიძლიერით სურს ხლესტაკოვის გულის მონადირება. სასიძოდ ნაკურთხი, ქალაქის ძლიერთა ქრთამით დახუნძლული ხლესტაკოვი გარბის და პურის ყანაში ლამაზად მომზირალი მიკროფონ-მომარჯვებული გოროდნიჩი, თითქოს პრესკონფერენციას მართავს და პიესის ფინალური დიალოგი თამაშდება: მზისფერ თავთუხებში გაბნეული, მყარად მოთავსებული ქალაქის ხელმძღვანელობის მუქი, სადღესასწაულო სამოსი - შავ, ყორნისფერ ლაქებად მოჩანს და ხვდები, რომ „რუსული აბანოს“ შიშველი გმირები, რომლებმაც წარმოდგენაში ყალთაბანდობის, ფარისევლობის, შიშის და მექრთამეობის ზეიმი გამართეს, საბოლოოდ მონუმენტურ ძეგლად გადაიქცნენ, ხოლო მათ ფეხქვეშ სიმძიმით გათელილ სამშობლოს, გოროდნიჩის მემკვიდრის - ხლესტაკოვის ანუ ახალი რევიზორის გამოჩენა ელის.

არტურ მილერი და დიმიტრი ხვთისიაშვილის „სეილემის პროცესი“ - ფესტივალის  პრემიერა

(ნოდარ დუმბაძის სახელობის მოზარდ მაყურებელთა თეატრი)

თბილისის საერთაშორისო თეატრალური ფესტივალის ფარგლებში, მოზარდ მაყურებელთა თეატრის დიდ სცენაზე გამართულმა პრემიერამ და არტურ მილერის სახელგანთქმული „სეილემის პროცესის“ გმირების დრამამ, მაყურებელი წარსულზე და დღევანდელ დღეზე დააფიქრა. წითელი ფერი ჭარბობდა ზეაღმართულ დეკორაციაში (მხატვარი ლომგულ მურუსიძე), რომელიც წინასწარ გვაუწყებდა სეილემის პროცესის სისხლიან ამბებს, სადაც სპექტაკლის ფინალში თოკებზე ჩამოკონწიალებულ, ადამიანებად წოდებული თანამოძმის, თუ სულიერი მამების ცრურწმენებს შეწირულ, გაციებულ გვამებს, ერთ დროს მართლაც ჭეშმარიტ ქრისტიანებს, ანტიქრისტეს ბეჭდით დაღდასმულებს, ზეცისთვის მიეწვდინათ უმწეო ღაღადი - არშემდგარი ცხოვრებისა, გაციებული კერებისა, დაობლებული ბავშვებისა, უპატრონოდ მიტოვებული სარჩო-საბადებლისა.

XVII საუკუნის ამერიკის ცხოვრების ისტორიული ამბავი, არეკლილი არტურ მილერის თვალით დანახულ შემზარავ სურათში, სადაც „ღვთისმოშიში“ მშობლებისაგან შეშინებული ბავშვები და ყმაწვილი ქალები, უღრან ტყეში სიყვარულის აღძვრის თუ ჯადოქრობის თამაშის რიტუალს წინდაუხედავად გამართავენ და კოცონის კვამლით თუ ცეკვით თავბრუდახვეულნი, შეამჩნევენ ავბედითი ღვთის მსახურის - პერისის ჯაშუშურ თვალთვალს. მშობლების და ეკლესიის შიშით დამუნჯებული გოგონები, ჯერ მსხვერპლის სახით ევლინებიან მრევლს და მერე უკვე ნამდვილ ალქაჯებად, კუდიანებად, რომელთა ე. წ. მისტიკური მოჩვენებები სხვებსაც შთააგონებს და შურისძიების ძალით თუ ცრურწმენით ცილდაწამებულ ადამიანებს განსასჯელის სკამზე დასვამს და თავლაფდასხმულებს უსამართლო სასამართლოს სათამაშოდ გადააქცევს. ეს ურთულესი პიესა, პერსონაჟების სახეების დასადგენად, უამრავ ფსიქოლოგიურ წიაღსვლებს მოითხოვს და ამასთან მკვლევარ-რეჟისორის დაკვირვებულ თვალს, რომელიც ნაწარმოებს რელიეფში აღიქვამს და ცალკეულ ეპიზოდებშიც, რაც რთულ პროცესს წარმოადგენს, მაგრამ რეჟისორი დიმიტრი ხვთისიაშვილი, მოწიფული, დინჯი თვალთახედვით გვიამბობდა ამბავს, მოგვითხრობდა მთავარი გმირების შესახებ და ამასთან ისე, რომ არ ავიწყდებოდა ის ეპიზოდური გმირები, რომლებიც ამბის განვითარებასაც ემსახურებოდნენ და ამ მძიმე ისტორიას განსაკუთრებულ ელფერს  მატებდნენ.

სპექტაკლის ურთულესი პერსონაჟები: ღვთისმსახური სემუილ პერისი (ვახტანგ ნოზაძე), რომელსაც პირდაპირი გზით სიარული არ შეუძლია; აბიგაილი (თეკლა ჯავახაძე), ვნებით შეპყრობილი ახალგაზრდა ყმაწვილი ქალი, რომელიც ჯონ პროქტორის ხელში ჩასაგდებად  ყველა ხერხით იბრძვის და მაინც ვერ უმკლავდება ბედისწერას; ჯონ ჰეილი (გიორგი კაჭახიძე), როგორც სეილემში დაწყებული „კუდიანების ამბის“ მკვლევარის სახე, მისი ცრურწმენით დაბინდული გონების ასახვა და დაგვიანებული სინანული; მშვიდი, გაწონასწორებული ჯონ პროქტორი (ვახტანგ ჩაჩანიძე), რომელიც ცოლთან ფერმკრთალი სიყვარულის აალებას ცდილობს და ამასთან სეილემში დატრიალებულ ტრაგედიაში, თავისი მამაკაცური ღირსებით, გმირად ყალიბდება; თითქოს ცივი, მაგრამ მდუმარე ემოციით და სხივით სავსე ელიზაბეტ პროქტორი (თამარ მამულაშვილი), რომლის მალული სიყვარული ასე ძალუმად აფეთქდება სპექტაკლის ფინალში; დენფორტი (ნუგზარ ყურაშვილი), ამ ამბის მთავარი მსაჯული, იუმორის ელფერით, მაგრამ შეუვალი სიმკაცრით კანონსა და საკუთარი მდგომარეობის ძლიერებას ამოფარებული, სეილემში დესტრუქციის ძლიერებით მოვლინებული. ასეთი შტრიხებით გამოირჩევიან ეს გმირები დიმიტრი ხვთისიაშვილის სპექტაკლში, სადაც მსახიობების მიერ გააზრებული ფრაზების წარმოთქმა უმნიშვნელოვანესია, სადაც ტექსტის მოსმენას და გონებაში წარმოსახვას, თვალდახუჭულიც კი შეძლებ, რაც თეატრში მისულ მაყურებელს ავტორის პატივისცემას უღვივებს, თემასთან აახლოებს და თუ ეს მაყურებელი მოზარდია, შინ დაბრუნებულს, შეიძლება ინტერნეტის  ვნება ჩაუცხროს და  ხელში წიგნიც ააღებინოს.

ტანსაცმელში კარგად შენიღბული გმირები, თითქოს ნელ-ნელა იხდიდნენ სამოსელს, თავ-თავიანთ ნიღბებს რეჟისორის დახმარებით აცამტვერებენ და ადამიანის ბნელით მოცულ არსებობას ფარდას ხდიდნენ, სადაც ჯოჯოხეთი და ზეცა ერთმანეთს შეჭიდებოდნენ, სადაც ამ ორთაბრძოლის სიბნელით შეძრწუნებულ ჯონ პროქტორს, ეშაფოტზე მიმავალს, თითქოს ღმერთის სიკვდილიც მოელანდა, თუმც მის ათ მცნებას მაინც გაჰყვა და ადამიანის სახე, დაე, სიკვდილის ფასად, მაგრამ მაინც არ დაკარგა. 

დიმიტრი ხვთისიაშვილი ყველა მსახიობს უქმნის ისეთ სცენურ პირობებს, სადაც თითოეულის დამოუკიდებელი აზროვნება ჩანს, რასაც დაკვირვებული მაყურებელი ძალიან კარგად ხედავს. ამასთან, რეჟისორის მიერ განსაზღვრული ამოცანები, მსახიობის იმპროვიზაციას გზას უხსნის, რაც გულისხმობს სპეციფიკურ და განსაკუთრებულ - სცენური თავისუფლების კანონების დაცვას. და თუ ადამიანის ჭეშმარიტი თავისუფლება, მაინც მარადიულ ღირებულებებს უკავშირდება, რომლის სიმწირე თვითნებობად გადააქცევს მას, ალბათ ასევეა სცენაზე, სადაც კანონების დარღვევამ, შეიძლება საბედისწერო შეცდომა ჩაადენინოს რეჟისორს, რაც წარმოდგენას სპონტანურად წარმოშობილ, სახელდახელო სანახაობად გადააქცევს, მაგრამ რეჟისორ დიმიტრი ხვთისიაშვილის მიერ არტურ მილერის კარგად დამონტაჟებული ტექსტი, პერსონაჟების განსაზღვრული მოტივაციები და მის მიერ ჩატარებული დიდი სამუშაო, სწორედ რომ საწინააღმდეგო მოვლენაზე მეტყველებს.

სპექტაკლში დატრიალებული ამბების ქაოსში, ნორმალური ურთიერთობების წყობამ, ვითარებიდან გამომდინარე, თითქოს აზრი დაკარგა და სწორედ ამიტომ, ამ ქაოსის „დასაწყნარებლად“, რეჟისორის მიერ შექმნილ ეპიზოდებში მარგალიტივით გამოჩნდა ელიზაბეტისა და ჯონ პროქტორის ურთიერთობის ჯაჭვი, სადაც განმსაზღვრელი როლი უკავია თამარ მამულაშვილის მიერ ბრწყინვალედ შესრულებულ გმირს, რომელიც თითქოს ცივი, მაგრამ ამაყი თავმდაბლობით ქმრის ღალატზე თვალდახუჭული, მის სიყვარულსაც ამჟღავნებს და სეილემში ადამიანების სიცრუის წინააღმდეგ მებრძოლი, სამართლიანობის დამკვიდრებას ცდილობს. ტრაგიკულია ელიზაბეტის ფრაზა: „შენ ყველაზე კარგი ადამიანი ხარ, არ არსებობს შენზე უკეთესი ადამიანი...“ მსახიობის მიერ მრავალჯერ გამეორებული ეს სიტყვები, დიდ სიყვარულთან უკანასკნელ შეხებას ჰგავს, რომელიც ტრფიალის ვნებითაც გწვავს და ნელ-ნელა ტრაგიკულ მოთქმას დამსგავსებული, ჯონ პროქტორის დატირების და მარტოსული ქალის გლოვის ზარს.

დიმიტრი ხვთისიაშვილის „სეილემის პროცესი“ რეჟისორის სერიოზული ნამუშევარია, სადაც მოზარდ მაყურებელთა თეატრის სპეციფიკიდან გამომდინარე, სამხატვრო ხელმძღვანელმა ყველა მსახიობის პროფესიული განვითარებისთვის უზარმაზარი შრომა ჩადო და შედეგმაც არ დააყოვნა - ხანგრძლივი სპექტაკლი ისე ჩაგითრევთ სეილემის პროცესში, რომ აბიგაილის ჯადოქრული ძალისხმევით „გაიძულებს“ უყურო, უსმინო და ამბით შეძრულმა განიცადო ის, რაც სცენაზე მოხდა, ამაღლდე ჯონ პროქტორის გმირობით და დღევანდელი საქართველოს წრფელი ურთიერთობებით განძარცვულ სამყაროში, სადაც ცილისწამება, ფარისევლობა და მცირე თუ დიდი ორმოების თხრა, მოყვასის შიგ ჩასაგდებად, ცხოვრების წესია. მაგრამ იქნებ დაარღვიო ეს წესი და იქნებ შეძლო, ამ ფონზე გაჰყვე იმ ათ მცნებას, რითიც იცხოვრეს ამ სპექტაკლის ტრაგიკულმა გმირებმა.

იასუნარი კავაბატა და დათა თავაძის „სახეები“

(სამეფო უბნის თეატრი)

სამეფო უბნის თეატრის ყოველი სპექტაკლი საუბრობს იმ თემაზე, რასაც ბევრი ადამიანი გაურბის და მარტო მყოფი, სირაქლემას სინდრომით შეიარაღებული, თავის თავსაც იშვიათად გამოუტყდება. თეატრი ადამიანის ფსიქიკის მძიმე შრეებს სწვდება და ცდილობს გაათავისუფლოს ის იმ ფარული და ჩაკირული, ვითომდა ეროვნული ნიშნით დაღდასმული ცრურწმენებისაგან, რომლებიც ბავშვობიდან იღებს სათავეს. თეატრს თავისი  მაყურებელი ჰყავს და ყოველი პრემიერა მას რაღაცა ახალს უამბობს იმ ცხოვრებაზე, სადაც შემოქმედებითი ჯგუფის წარმოდგენით, თითოეული მოქალაქე უნაყოფო, უსხეულო და უფუნქციო ხორცის ნაგლეჯი კი არ არის, არამედ პიროვნების ნიშან-თვისებით აღბეჭდილი ადამიანია, რომლის ძლიერება მართლაც ჰუმანიზმია.

როცა თბილისის საერთაშორისო ფესტივალის უცხოელი სტუმრები სცენაზე განლაგებულ სკამებზე სხდებოდნენ, სპექტაკლი უკვე დაწყებული იყო, ვინაიდან თითქოს სამგზავროდ გამზადებული თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტის სტუდენტი-მსახიობები, ჩემოდნებით ხელში უხმოდ იდგნენ, მაგრამ თავიანთი ტვირთით ანუ თავისი ცხოვრების მოსაყოლად შემართულნი. მათი იდუმალი, სტატიკური დგომით გამოწვეული ატმოსფერო ვერ მალავდა თითოეული მსახიობის ამოცანას - ყველა მზად იყო მოეყოლა თავისი ამბავი, რომელიც ცხოვრებასავით ძალიან ახლოს იყო ტრაგიკულის განცდასთან. გაოცების ძალით იყურებოდა მაყურებელი უკან, პარტერში და მისი მალული მზერა ჩერდებოდა სინათლის ჭავლით განათებულ მსახიობებზე, რომლებიც სიახლის მოლოდინს გიძლიერებდნენ და მერე თითო-თითოდ დაძრულნი, თითქოს შენ თვალწინ გარდაცვლილნი ცოცხლდებოდნენ, სცენის კიბეებზე ამოდიოდნენ. განსხვავებული სიმაღლის, წონის, სქესის, ტემპერამენტის გმირები, ფეხსაცმელების თავისებური კაკუნით (რაც თითოეული პერსონაჟისთვის ინდივიდუალურია) ფიცარნაგზე ხმაურის კვალს ტოვებდნენ და უსინათლოთა მსგავსად აღმართულ კედელს მიადგებოდნენ, მის გასარღვევად და რეალურ ცხოვრებაში საკუთარი ისტორიის მოსაყოლად. მაგრამ იქ, გარეთ, მით უმეტეს დღევანდელ ცხოვრებაში, ვის აინტერესებს შენი ამბავი? „სცენისკენ წადი...“ ეჩურჩულებოდა მსახიობებს უხილავი ძალა და სცენაზე დადგმულ ფიცარნაგზე აყოვნებდა მათ, სადაც ახალგაზრდა მსახიობებს დიდი იაპონელი მწერლის იასუნარი კავაბატას გმირების ცხოვრება უნდა გაევლოთ. ავტორის საქვეყნოდ ცნობილი „ხელისგულისოდენა მოთხრობების“ სინატიფით შეძრულებს და მის პოეტურ სახეებში შეყვარებულებს, ხელისგულისოდენა სცენაზე ახალი ცხოვრება უნდა დაეწყოთ, სადაც თითქოს მკვდრეთით აღმდგარი გმირები გაივლიდნენ იმ გზას, რომელიც ჯერ მწერალმა შექმნა და მერე  გაიაზრა რეჟისორმა და აღქმულით შეძრულმა, სტუდენტების ჯერ კიდევ გაუთელავ, ხალასს სულებში ჩაასახლა.

რეჟისორი დათა თავაძე საკმაო დროს გაძლევს დაფიქრებისთვის, განსჯისთვის და იმისთვის, რომ გაიაზრო: იქნებ კავაბატას ეს პერსონაჟები ცხოვრების ის მგზავრები თუ თანამგზავრები არიან, რომლებიც ჩვენი თვალთახედვის მიღმა დარჩნენ, ვინც ვერ შევამჩნიეთ ამ სწრაფმავალ წუთისოფელში და ახლა ადამიანებისკენ გვაბრუნებს თეატრი და გვიკიჟინებს ჩავწვდეთ მათ არსს თუ არა, მათ მოლიცლიცე ანარეკლებს, რომლებიც შეგრძნებების სახით თავს გვეხვევიან და ნაზი მუჯლუგუნებით პერსონაჟების მარტოობის გაუსაძლისობაზე გველაპარაკებიან. ალბათ ამიტომ დგას ფიცარნაგის უკან უფოთლო და უყვავილო შიშველი ხე, რომელიც ზამთრის ხმელი სიცივით შემოსილა და მისი ხისტი, წვეტიანი პირები თითოეული პერსონაჟის გულს დამიზნებული, წვეთ-წვეთობით ტკივილის სისხლისგან ცლის მას და მაყურებელს, რომ გმირების მსგავსად გული მოგეწუროს, შეგძრას და მერე, სპექტაკლის მრუმე ატმოსფეროთი ჩაფიქრებული, მაგრამ არა მისით დატვირთული, უფრო მძაფრად ჩაუღრმავდე საკუთარ პიროვნებას, რომლის ამოხსნა და შეცნობა ასე რთულია და ჩვეულებრივი მოკვდავისთვის თითქმის შეუძლებელი.

დათა თავაძის სპექტაკლში უმნიშვნელო ან გაუაზრებელ შტრიხებს ვერ ნახავთ, ვერც მაყურებლის გასართობ ფოკუსებს იხილავთ, ბოლოსკენ იმასაც შეამჩნევთ, რომ თურმე მუსიკაც არ არის ანუ მსახიობებს „არაფერი ეხმარება“ და ისინი „შიშველი ხელებით“ მუშაობენ - აბა, რა ძალა უბიძგებს მაყურებელს მიჰყვეს ამ რიტუალს, ყოველ წუთს, ყოველ წამს? ეს ალბათ სცენური ატმოსფეროს ძალაა, რომელიც ნაზად  გებღაუჭება და ხელიდან არ გიშვებს. ძველი თბილისის ხმაურიან ქუჩაში გასულს, მეორადი მანქანების გამონაბოლქვით კარგად გაჯერებულს, არ გშორდება სპექტაკლში შექმნილი ატმოსფერო, რომელსაც ახალგაზრდა მსახიობები ქმნიან სიტყვით, მოძრაობით, თავის მიერ შექმნილი ხმაურით, ბგერებით, რაც ახალგაზრდა რეჟისორის რთული გზით სიარულის მანიშნებელია, ვინაიდან იცის, რომ სცენაზე ჭეშმარიტი სრულყოფილება და მართლაც ხელოვნების ნიმუში, მარტო რთული და არა ხელოვნურად გართულებული გზით მიიღწევა.

თბილისის საერთაშორისო თეატრალური ფესტივალის მიმდინარეობის დროს, „სახეების“ შემოქმედებითი ჯგუფი გაემგზავრა ბულგარეთში, სადაც დაჯილდოვდა პრემიით „საუკეთესო ანსამბლი“.

სარა კეინი და დავით ხორბალაძის „წყურვილი“ - ფესტივალის პრემიერა

(ვასო აბაშიძის სახელობის მუსიკისა და დრამის თეატრი)

ამ სპექტაკლში მყარ სიუჟეტს არ მოგიყვებიან, თუმცა წარმოდგენის დასასრულს უკვე ნათლად გრძნობ ორი მამაკაცისა და ორი ქალის გადაჯაჭვულ ურთიერთობებს, სადაც სასიყვარულო ვნება წამყვანია და მოძრაობებში გამოხატული ეს სტიქია, ალბათ იმპულსების ძალით უნდა გადასცემოდა მაყურებელს.

როცა „წყურვილის“ მაყურებელი სცენაზე მოთავსებულ სკამებში ზის და ამ ოთხი მსახიობის მოქმედებას „ახლო ხედის“ პრინციპით აღიქვამს, ეპიზოდები თითქოს  კინოაპარატს ან ვიდეოკამერას უფრო ითხოვს, ვიდრე სცენას, რომელიც ადამიანების მიერ „ჩაკეტილ“ სივრცეს ჰგავს, სადაც უცნაური ხმებით გამოწვეული ატმოსფერო იდუმალებას და გაოცებას გპირდებათ. სხვადასხვა ადგილზე მოთავსებული მაყურებელი, ამა თუ იმ მსახიობის მოძრაობებს განსხვავებულად აღიქვამს. ვინც მოძრავ მსახიობთან ახლოს ზის, ის შეიძლება პირდაპირ სახეს უყურებდეს, ხოლო ვინც შედარებით შორს ზის, არტისტის სხეულის რომელიმე ნაწილს ან მისი მოძრაობის რაღაცა ეპიზოდს. ასე რომ მიზანსცენის აღქმა გაძნელებულია.

მსახიობების მიერ წარმოთქმულ სიტყვებს, თითქმის ვერ იმახსოვრებთ, გონებაში რჩება მარტო პერსონაჟების მოძრაობები, რომლებიც გმირის სულიერ მდგომარეობასაც გამოხატავს: ტანჯვა, ეჭვიანობა, ტკივილი, დეპრესია და ა. შ. წარმოდგენაში ეროტიკული სცენების შექმნის მცდელობასაც იხილავთ.

ალბათ რეჟისორის მთავარი ამოცანა იყო სცენური ატმოსფეროს შექმნა, სადაც ბგერებით, მოძრაობით, შინაგანი მოქმედებით ჩამოყალიბებულ სამყაროს მაყურებელი უნდა მოენუსხა, მაგრამ პარალელურად მიმდინარე ეპიზოდებში, ეს ატმოსფერო ზუსტად არ იყო განსაზღვრული და ბუნდოვანი ჩანდა მსახიობის შესასრულებელი ამოცანა. ალბათ ამ პრობლემის თავიდათავი ის კინო-პრინციპია, რომელსაც რეჟისორი თეატრში იყენებს. კინომცოდნეობაზე თავს ვერ დავდებ, მაგრამ ვიტყვი, რომ კინოში შეიძლება ერთმა შემთხვევითმა მზერამ ან მოძრაობამ ბრწყინვალე შედეგი დაბადოს, ხოლო სპექტაკლის რეპეტიციაზე თუ გარკვეული სულიერი მდგომარეობა ან თუნდაც რაღაცა ფსიქოლოგიური შტრიხი იპოვე, მისი მეხსიერებაში აღბეჭვდა და სცენაზე გათამაშება, კინოსგან განსხვავებულ, სცენურ კანონებს მოითხოვს. აღვნიშნავ დავით ხორბალაძის სურვილს -  კარგი კინოფილმისთვის დამახასიათებელი ბუნებრიობის შექმნის მცდელობას, სადაც რეჟისორი მსახიობის შესრულებაში ამოძირკვავს სიყალბეს, არ გაიმეორებს ნაცად თეატრალურ ხერხებს და სცენაზე ნამდვილ ცხოვრებას შექმნის. ამის ბრწყინვალე მაგალითი იყო თბილისის საერთაშორისო ფესტივალზე წარმოდგენილი კშიშტოფ ვარლიკოვსკის „ფრანგები“, სადაც მსახიობები უმაღლეს დონეზე თამაშობდნენ, სადაც რეჟისორის რკინისებრი ლოგიკა ყველა დარტყმას გაუძლებდა, სადაც დასის პოზიციაც ხელისგულზე იყო გადაშლილი და სათქმელიც.